Διάδοση σπάνιων βιβλίων μέσω του Διαδικτύου: μια εμπειρία της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης στο πεδίο της ψηφιοποίησης και ανάδειξης σπάνιου υλικού

Abstract

Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ένας έντονος προβληματισμός σχετικά με τις δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που συνδέονται με τη συντήρηση σπάνιου υλικού, τις δυνατότητες προβολής του και το βαθμό διαθεσιμότητας του στο ευρύ κοινό. Το συγκεκριμένο υλικό, λόγω της σπανιότητας, της ιστορικής ή/και της καλλιτεχνικής του σημασίας, απαιτεί ιδιαίτερο καθεστώς προστασίας, γεγονός που συνεπάγεται σοβαρούς περιορισμούς στη φυσική πρόσβαση σε αυτό. Οι εξελίξεις στον τομέα των τεχνικών ψηφιοποίησης επιτρέπουν την ψηφιακή αναπαραγωγή σπάνιου υλικού κατά τρόπο αρκετά εύκολο και ιδιαιτέρως αποτελεσματικό, ενώ το Διαδίκτυο έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στην προβολή και διακίνηση ψηφιακών τεκμηρίων. Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης διαθέτει έναν σημαντικό αριθμό σπάνιων και πολύτιμων εκδόσεων. Συμμετέχοντας ενεργά στον σχετικό προβληματισμό, αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση στον τομέα της ψηφιοποίησης του σπάνιου υλικού της, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ενότητας παράλληλων δραστηριοτήτων που αφορούν τη δημιουργία και συντήρηση Ψηφιακής Βιβλιοθήκης, στην οποία αφενός καταχωρούνται όσα ψηφιακά τεκμήρια παράγονται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και αφετέρου θησαυρίζονται και προβάλλονται τα ψηφιοποιημένα αντίγραφα των σπάνιων βιβλίων που διαθέτει. Εκμεταλλευόμενο τις νέες δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο για απομακρυσμένη πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό, το πρόγραμμα “Διάδοση σπάνιων βιβλίων μέσω του Διαδικτύου” διαθέτει σε κοινή χρήση ψηφιοποιημένα αντίγραφα σπάνιων εκδόσεων, τα οποία μπορεί κανείς να «ξεφυλλίσει» σαν να είχε τα ίδια τα βιβλία μπροστά του. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (eTen) εντασσόμενο στην ευρύτερη θεματική περιοχή προγραμμάτων για «Πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Κληρονομιά». Βασικοί στόχοι του ήταν η δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού προτύπου για την προβολή σπάνιου και πολύτιμου υλικού, η συγκρότηση μιας κοινότητας ενδιαφερομένων φορέων που δραστηριοποιούνται στο αντίστοιχο πεδίο, καθώς και η δημιουργία ενός βήματος επικοινωνίας για την ανάπτυξη του συναφούς προβληματισμού, την αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων και την ανταλλαγή ψηφιακών τεκμηρίων. Ευρύτερο όραμα του προγράμματος είναι το να καταστεί δυνατή, με την χρήση της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας και με τρόπο εύκολο και αποτελεσματικό, η προσπέλαση σπάνιου και πολύτιμου υλικού από το ευρύ κοινό. Στο έργο συμμετείχαν οκτώ εταίροι από πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Γερμανία. Ελλάδα, Ιταλία, Σουηδία), με συντονιστή τη σουηδική εταιρεία Touch & Turn, η οποία και αναπτύσσει τη σχετική τεχνολογία. Η τεχνολογία αυτή δίνει τη δυνατότητα σε κατόχους σπάνιου υλικού να δημιουργήσουν αλληλεπιδραστικά βιβλία για εκθεσιακή, ερευνητική ή ιδιωτική χρήση. Το παραγόμενο αποτέλεσμα είναι δυνατόν είτε να χρησιμοποιηθεί αυτόνομα, ως τελικό προϊόν διανεμόμενο μέσω ενός οπτικού δίσκου, είτε να είναι προσπελάσιμο μέσω της ιστοσελίδας μιας διαδικτυακής πύλης, ως τμήμα μιας ψηφιακής συλλογής σπάνιου υλικού. Έτσι τα ψηφιοποιημένα βιβλία μπορούν να παρουσιάζονται σε εκθέσεις και να δημοσιεύονται σε οπτικούς δίσκους ή το διαδίκτυο, ενώ τα πρωτότυπα παραμένουν ασφαλώς αποθηκευμένα σε κλειστές αρχειακές συλλογές. Βασικό πλεονέκτημα του σχετικού συστήματος είναι ότι αφενός δεν απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις προγραμματισμού για τη δημιουργία ψηφιοποιημένων βιβλίων, ενώ αφετέρου επιτρέπει το ξεφύλλισμα και την ανάγνωση των σελίδων ενός ψηφιοποιημένου βιβλίου κατά τρόπο που προσομοιάζει τον χειρισμό του φυσικού τεκμηρίου. Το έργο βρίσκεται στη φάση της ολοκλήρωσης, και για τα επιτεύγματά του έχει ήδη αποσπάσει σειρά διεθνών διακρίσεων. Τα αποτελέσματα του έργου, στο οποίο η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης συμμετείχε με την ψηφιοποίηση δυο σπάνιων βιβλίων της, είναι προσπελάσιμα μέσω της δικτυακής πύλης που δημιουργήθηκε για το σκοπό αυτό. Η εισήγηση θα αναφερθεί στην εμπειρία της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης από τη διαδικασία της δημιουργίας των ψηφιακών αντιγράφων, θα αναπτύξει σημεία του σχετικού προβληματισμού και θα παρουσιάσει δείγματα του τελικού αποτελέσματος