Έγγραφα του Αρχείου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου της περιόδου 1947 - 1955

Abstract

Η περίοδος 1947-1955 είναι πολύ σημαντική στην ιστορία της Κύπρου. Η Εκκλησία της Κύπρου, της οποίας η ηγεσία είχε σχεδόν αποκεφαλιστεί και εξοριστεί μετά τα γεγονότα του Οκτωβρίου 1931, αναδιοργανώθηκε και άρχισε και πάλι να απαιτεί συστηματικά και έντονα εκείνο που ζητούσε από την πρώτη μέρα της άφιξης των Βρετανών στο νησί το 1878: την ένωση της Κύπρου με τη μητέρα Ελλάδα. 'Οταν οι εκκλήσεις και οι προσφυγές στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών δεν απέδωσαν τους επιθυμητούς καρπούς, η Εθναρχία1 της Κύπρου αναγκάστηκε τον Απρίλιο του 1955 να καταφύγει στον ένοπλο αγώνα για την αποτίναξη του ξένου ζυγού. Η εργασία αυτή εξετάζει τα πολιτικά, κυρίως, έγγραφα της εποχής αυτής αυτά δηλαδή που έχουν σχέση με το πρόβλημα της Κύπρου στην πολιτική του διάσταση, μέσα από το Αρχείο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου και πιο συγκεκριμένα των Αρχιεπισκόπων Μακαρίου Β' και Μακαρίου Γ' καθώς και τα πρακτικά του Γραφείου Εθναρχίας από 18/11/1948 μέχρι 22/6/1954, τα πρακτικά του Εθνικού Συμβουλίου από 16/9/1948 μέχρι 12/12/1950, τα πρακτικά του Εθναρχικού Συμβουλίου2 από 15/5/1951 μέχρι 21/12/1953 και τον κώδικα πρακτικών της Ιεράς Συνόδου της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Κύπρου από 30/10/1947 μέχρι 14/7/1973. Το εθνικό θέμα στις διάφορες φάσεις του, η αλληλογραφία των δυο Αρχιεπισκόπων με τους εκάστοτε ξένους κυβερνήτες, τη βρετανική κυβέρνηση και τον ελληνικό πολιτικό κόσμο, το δημοψήφισμα, η αποστολή της εθνικής πρεσβείας, οι κατοχικές καταπιέσεις στην εκπαίδευση αλλά και τα εκατοντάδες τηλεγραφήματα και μηνύματα συμπαράστασης του απανταχού της γης Ελληνισμού προς το λαό της Κύπρου που απαιτούσε την ελευθερία του, είναι μερικά από τα έγγραφα που συναντά ο ερευνητής. Μέσα από αυτά τα έγγραφα παρουσιάζονται, επίσης, οι αντιδράσεις του μειοψηφούντος τουρκοκυπριακού πληθυσμού, του οποίου την εθνική αφύπνιση προκάλεσε η αποικιακή κυβέρνηση, για ιδιοτελείς λόγους. Η περίοδος 1947-1955 αποτέλεσε ουσιαστικά την προετοιμασία του αγώνα. Η προετοιμασία αυτή πήρε τέσσερις διαστάσεις: την εθνική, θρησκευτική, πνευματική και ψυχολογική. Η Εθναρχία του νησιού προετοίμασε κατάλληλα τον ελληνικό κυπριακό λαό. Οι ιεράρχες μιλούσαν για αγώνα και άφηναν υπονοούμενα για άλλες μορφές του, πέραν της απλής φραστικής διεκδίκησης, οι ιερείς και οι ιεροκήρυκες μαζί με το θείο λόγο μιλούσαν στους ναούς για την πατρίδα, τη λευτεριά, την Ελλάδα, την ένωση. Ταυτόχρονα οι χριστιανικές νεανικές οργανώσεις ΘΟΙ, OXEN και ΠΕΟΝ αποτέλεσαν τα πρώτα φυτώρια της δράσης. Από αυτές τις οργανώσεις στρατολόγησε ο Παπάσταυρος Παπαγαθαγγέλου τα πρώτα μέλη της επαναστατικής οργάνωσης που δημιουργήθηκε. Ένα σοβαρό πρόβλημα που έχει να αντιμετώπισα στην Κύπρο ο ερευνητής της κυπριακής ιστορίας είναι η προσπέλαση στα αρχεία. Οι Βρετανοί φεύγοντας πήραν μαζί τους όλα σχεδόν τα έγγραφα, με αποτέλεσμα στο Κυπριακό Κρατικό Αρχείο, του οποίου η ίδρυση και λειτουργία καθυστέρησε πολύ, να υπάρχουν σήμερα είτε δευτερευούσης σημασίας έγγραφα είτε αντίγραφα (μικροφίλμς), που περιέχουν φακέλους του υπουργείου Αποικιών της Βρετανίας, οι οποίοι αναφέρονται στην Κύπρο, και αγοράστηκαν από το Βρετανικό Δημόσιο Αρχείο. Αυθεντικά σημαντικά έγγραφα είναι λίγα, όπως η σειρά εγκυκλίων της Αρχιγραμματείας (SA). Τα πιο πάνω, επομένως, έχουν αποτέλεσμα το Αρχείο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής να αποτελεί τη μόνη σχεδόν αυθεντική κυπριακή πηγή για την περίοδο αυτή, αφού τα περισσότερα από τα πολύ λίγα ιδιωτικά αρχεία που υπάρχουν είτε…