Κρησφύγετο ΕΟΚΑ 1955-59 στο Παλαιχώρι

Abstract

Ένα από τα σημαντικότερα κρησφύγετα που χρησιμοποίησε ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου τον καιρό του αγώνα της ΕΟΚΑ βρίσκεται στην καρδιά του χωριού, δίπλα από την εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπαντανάσσας, στο υπόγειο του σπιτιού του Ανδρέα και της Μαρίτσας Καραολή. Κτίστηκε με υπόδειξη του ίδιου του Αυξεντίου το καλοκαίρι του 1956. Μετά από διαταγή του Διγενή για κατασκευή κρησφυγέτων και σε σπίτια, εκτός εκείνων που υπήρχαν στις ορεινές περιοχές. Ο Διγενής υπέδειξε την κατασκευή αυτών των κρησφυγέτων, για περισσότερη ασφάλεια των ανταρτών. Ήταν ένα σύμπλεγμα δυο κρησφυγέτων. Το ένα βρισκόταν σε φούρνο και το άλλο κάτω από μια πετρόκτιστη σκάλα, η οποία εφαπτόταν με το φούρνο. Η είσοδος του κρησφυγέτου της σκάλας ήταν μέσα από το κρησφύγετο του φούρνου. Στην πόρτα του ήταν επικολλημένες πέτρες, που αποτελούσαν συνέχεια της όλης τοιχοποιίας, έτσι που με το κλείσιμο της, ο τοίχος φαινόταν ως ένα ενιαίο σύνολο. Η σύνδεση του χώρου του κρησφυγέτου με το δωμάτιο του Αυξεντίου στο ανώγειο του σπιτιού γινόταν με κινητή σκάλα, από τρύπα στο πάτωμα, το κόψιμο της οποίας καλυπτόταν από τα δοκάρια. Ο Αυξεντίου, ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα, κατέλυε συχνά στο Παλαιχώρι, απ’ όπου διηύθυνε τον τεράστιο τομέα του, που περιλάμβανε μεγάλο τμήμα των επαρχιών Λευκωσίας, Λεμεσού και Λάρνακας. Για την επικοινωνία του με το κέντρο της ΕΟΚΑ στη Λευκωσία, είχε σύνδεσμο του τον οδηγό των λεωφορείων Χριστόφορο Μιχαήλ Φορή. Ο Αυξεντίου κράτησε αυστηρά προσωπικό και απόλυτα μυστικό το κρησφύγετο του, ακόμα και από τους αντάρτες του, που φιλοξενήθηκαν κατά περιόδους στο χωριό και που ξεπέρασαν τους τριάντα πέντε. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στο Παλαιχώρι, ο Αυξεντίου συνήθως εργαζόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της νύκτας, εκτελώντας και χρέη φρουρού. Το δωμάτιο του βρισκόταν πίσω ακριβώς από τον αστυνομικό σταθμό Παλαιχωρίου, όπου στάθμευαν και Άγγλοι στρατιώτες, των οποίων μπορούσε να ελέγχει την κάθε κίνηση. Για την απόκρυψη του πολεμικού υλικού της ομάδας του, άνδρες της ΕΟΚΑ Παλαιχωρίου διέθεταν, υπό την πλήρη προσωπική του ευθύνη, κρύπτες στα κτήματά τους, στις περιοχές Αγγουλοι, Ζουμας και Βούναρος. Την πρωτοχρονιά του 1957, μετά από τη μάχη της Ζωοπηγής, ο Αυξεντίου έφθασε πληγωμένος στο Παλαιχώρι, όπου υπήρχε η δυνατότητα περίθαλψης του. Η αποτελεσματικότητα του κρησφυγέτου αποδείχτηκε όταν στις 7 Ιανουαρίου 1957 ο Αυξεντίου το χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια κατ’ οίκον περιορισμού που είχαν επιβάλει οι Άγγλοι στρατιώτες στο χωριό αναζητώντας τον. Παρέμεινε τότε στο κρησφύγετο μαζί με τους αντάρτες του Αντώνη Παπαδόπουλο, Αυγουστή Ευσταθίου, Μηνά Μηνά, Ανδρέα Στυλιανού και Φειδία Συμεωνίδη για 48 ώρες και οι Άγγλοι δεν μπόρεσαν να τους εντοπίσουν κατά τις εντατικές έρευνες τους που ακολούθησαν. Ακόμα και τότε ο Αυξεντίου δεν γνωστοποίησε στους άνδρες του τη μυστική είσοδο του κρησφυγέτου της σκάλας, που βρισκόταν κοντά στο χώρο όπου κρύβονταν, κρατώντας απόλυτα μυστική την ύπαρξη του δεύτερου κρησφυγέτου. Το κρησφύγετο του φούρνου χαλάστηκε με εντολή του Αυξεντίου, όχι όμως και το κρησφύγετο κάτω από τη σκάλα, το οποίο προγραμμάτιζε να ξαναχρησιμοποιήσει. Δεν πρόλαβε όμως γιατί τον πρόλαβε η αθανασία. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου γεννήθηκε στη Λύση, στις 22 Φεβρουαρίου 1928. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης, το Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου και σπούδασε στη σχολή Εφέδρων Αξιωματικών της Ελλάδας. Υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό με τον βαθμό του έφεδρου ανθυπολοχαγού μέχρι τις 15.11.1953. Μυήθηκε στον αγώνα της ΕΟΚΑ στις αρχές Ιανουαρίου 1955, από τον ίδιο Αρχηγό Διγενή, στον οποίο έδωσε τον λόγο της στρατιωτικής του τιμής, αντί του καθιερωμένου όρκου της ΕΟΚΑ. Έδρασε με τα ψευδώνυμα Ζήδρος, Ρήγας, Αίας, Άρης, Ζώτος και Ανταίος. Υπηρέτησε ως τομεάρχης Αμμοχώστου- Βαρωσιών στις αρχές του αγώνα. Την 1η Απριλίου 1955 καταζητήθηκε από τους Άγγλους για τη συμμετοχή του στον αγώνα και μετατέθηκε στην επαρχία Κυρήνεια, όπου υπηρέτησε ως τομεάρχης της ΕΟΚΑ μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1955. Από το Δεκέμβριο του 1955 διετέλεσε τομεάρχης Πιτσιλιάς, μέχρι τις 3 Μαρτίου 1957, που έπεσε μαχόμενος. Το κρησφύγετο του Γρηγόρη Αυξεντίου στο Παλαιχώρι έκτισαν, με υπόδειξη του ίδιου, οι αντάρτες του Γεώργιος Μάτσης, Λεωνίδας Στεφανίτης και Αντώνης Παπαδόπουλος σε συνεργασία με τον Ανδρέα Καραολή και την τεχνική βοήθεια του Σπύρου Μιχαηλίδη. Η αναστήλωση έγινε από το «Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59» και την αρχιτεκτονική επιμέλεια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Αριστοδήμου, το 1997. Ο χώρος του κρησφυγέτου παραχωρήθηκε δωρεάν από τον Ανδρέα και τη Μαρίτσα Καραολή και ενώθηκε με το σπίτι της Ελένης Αναστάση Παπαμιχαήλ, που δωρήθηκε από τους κληρονόμους της. 1)Το ζεύγος Καραολή 2) Οι ήρωες που πέρασαν από το κρησφύγετο και έπεσαν μαχόμενοι στο πεδίο της τιμής: Γεωργίου Νίκος, Γιωργάλλας Μιχάλης, Μάτσης Κυριάκος, Ροτσίδης Σάββας, Τσιάρτας Χρίστος, Χριστοδούλου Δημητράκης. 3) Περιοχή δράσης του Γρηγόρη Αυξεντίου 4) Χάρτης της Κύπρου με τα πεδία δράσης του αγώνα 1955-59