Βιωσιμότητα των επιστημονικών περιοδικών ανοικτής πρόσβασης

Abstract

Τα δημοσιεύματα ανοικτής πρόσβασης (ιδρυματικά και θεματικά αποθετήρια, περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης κλπ) έρχονται με τη φιλοδοξία να αντικαταστήσουν ένα εκδοτικό σύστημα που υπάρχει και λειτουργεί τριακόσια τουλάχιστον χρόνια. Οι ακαδημαϊκές εκδόσεις, ακόμα περισσότερο, βασίζονται στο εκδοτικό αυτό σύστημα, γιατί, παρόλο που αποδεικνύεται ιδιαίτερα ακριβό και πολλές φορές αργό, από την άλλη εξυπηρετεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα κυρίως των συγγραφέων των εκδοτών αλλά και των αναγνωστών. Η επιστημονική πληροφορία όμως έχει ανάγκη μεγαλύτερης ευελιξίας στη διακίνηση της καθώς οι πληροφοριακές ανάγκες των χρηστών διαρκώς αυξάνουν. Οι βιβλιοθήκες βρίσκονται παγιδευμένες μέσα σε ένα σύστημα αγορών και συνδρομών στο οποίο δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν οικονομικά, με αποτέλεσμα να διακυβεύεται η ποιότητα των υπηρεσιών που (θα ήθελαν να) παρέχουν. Τα συστήματα ανοικτής πρόσβασης ωστόσο, όσο και αν φαίνονται θελκτικά και αποτελεσματικά, δεν έχουν ακόμα αποδείξει τη βιωσιμότητα τους σε ένα οικονομικό σύστημα, το οποίο προφανώς αψηφούν (ή τουλάχιστον προσπαθούν να ανατρέψουν) και δεν έχουν γίνει ακόμα πλήρως αποδεκτά από την ευρεία ακαδημαϊκή κοινότητα. Η μεγάλη πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν τα συστήματα αυτά εντοπίζεται κυρίως στην μεταβατική περίοδο ανάμεσα στις δύο μορφές εκδοτικής δραστηριότητας. Κατά της διάρκεια της περιόδου αυτής θα πρέπει να πειστούν τόσο οι συγγραφείς να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο μέχρι τώρα δημοσίευαν τις εργασίες τους, η ακαδημαϊκή κοινότητα να αποδεχτεί την επιστημονική αξία και εγκυρότητα των δημοσιευμάτων ανοικτής πρόσβασης, αλλά πολύ περισσότερο να αλλάξει ο τρόπος που αξιολογούμε και κοστολογούμε την πληροφορία εν γένει. Σκοπός της παρουσίασης είναι να καταδείξει καταρχάς τα πλεονεκτήματα της ανοικτής πρόσβασης στην επιστημονική πληροφορία, από οικονομικής, επιστημονικής και - προφανώς - κοινωνικής άποψης. Από την άλλη θα παρουσιαστούν τα προβλήματα και οι προκλήσεις που διαφαίνεται ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστούν, τόσο σε επίπεδο λειτουργικό, αλλά και σε επίπεδο νοοτροπίας, προκειμένου τα συστήματα ανοικτής πρόσβασης να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητα τους, με σκοπό, βέβαια, να αποτελέσουν μία βελτιωμένη εκδοχή της επιστημονικής εκδοτικής δραστηριότητας και όχι απλώς άλλο ένα πείραμα στο τομέα αυτό.