Υπηρεσίες Ακαδημαϊκών και Λαϊκών Βιβλιοθηκών για την αντιμετώπιση του ψηφιακού αποκλεισμού

Abstract

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να παρουσιάσει δραστηριότητες και λειτουργίες των βιβλιοθηκών, αναδεικνύοντας συγκεκριμένα παραδείγματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, για την αντιμετώπιση του φαινομένου του ψηφιακού αποκλεισμού και των ανισοτήτων που υπάρχουν στην Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ). Η εργασία αποτελείται από τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στον ορισμό της έννοιας του ψηφιακού αποκλεισμού και στις διαστάσεις του φαινομένου σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Το Ψηφιακό Χάσμα αναφέρεται α) σε θέματα υλικοτεχνικής υποδομής και β) σε θέματα χρήσης του Διαδικτύου. Η παρουσίαση της κατάστασης ενισχύεται και με την ύπαρξη των σχετικών στατιστικών δεδομένων που καταδεικνύουν τις πληθυσμιακές ομάδες που αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις στο χώρο των τεχνολογιών των επικοινωνιών και της πληροφορίας. Οι βιβλιοθήκες, λόγω της αποστολής και της οργάνωσης τους, σε διεθνές επίπεδο θεωρούνται οι κατάλληλοι θεσμοί που κατοχυρώνουν το δικαίωμα της οικουμενικής πρόσβασης στους πολίτες. Στη δεύτερη ενότητα εξετάζονται τα προβλήματα πρόσβασης και κυρίως χρήσης του Διαδικτύου που αντιμετωπίζει η ευρύτερη πληθυσμιακή ομάδα, των χρηστών των βιβλιοθηκών. Από την πλευρά των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών δεν υφίσταται πρόβλημα υλικοτεχνικής υποδομής, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο ποσοστό της ακαδημαϊκής κοινότητας να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Η ακαδημαϊκή κοινότητα παρουσιάζεται εξοικειωμένη με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, ωστόσο εντοπίζεται το πρόβλημα που έχει ένα μεγάλο ποσοστό των φοιτητών στη χρήση του Διαδικτύου αναφορικά με τον εντοπισμό και άντληση των πληροφοριών που σχετίζονται με την παρακολούθηση των σπουδών τους. Συγκεκριμένα διαπιστώνεται από τους εργαζομένους στις ελληνικές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες ότι ένα μεγάλο μέρος κυρίως των προπτυχιακών φοιτητών χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως μέσο διασκέδασης και πρόσβασης σε αμφιβόλου ποιότητας ιστοσελίδες. Από την πλευρά των Λαϊκών βιβλιοθηκών της χώρας (Δημόσιες και Δημοτικές), εντοπίζεται αρχικά το πρόβλημα της έλλειψης της κατάλληλης υλικοτεχνικής υποδομής που καθιστά προβληματική ή και ανύπαρκτη τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Οι χρήστες των λαϊκών βιβλιοθηκών λόγω του μεγαλύτερου ποσοστού των χρηστών τους και της ανομοιογένειας που παρουσιάζουν ως σύνολο αντιμετωπίζουν διαφορετικά προβλήματα σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου σε σχέση με την ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα. Οι πληροφοριακές ανάγκες των χρηστών των Λαϊκών βιβλιοθηκών ποικίλουν όχι μόνο σε σχέση με την ηλικία, το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο, αλλά και με την γεωγραφική περιοχή. Στην τρίτη ενότητα δίνεται έμφαση στην παρουσίαση λειτουργιών και δράσεων βιβλιοθηκών (ακαδημαϊκών και λαϊκών) μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παραδείγματα της Βιβλιοθήκης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών On Line Reference Desk, της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Κέρκυρας - Κέντρο Πληροφόρησης και της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Ελσίνκι - Ask a Librarian που καταφέρνουν, με τις διαφορετικές υπηρεσίες τους να δίνουν ουσιαστική βοήθεια σε χρήστες που αδυνατούν να εντοπίσουν την πληροφορία που τους ενδιαφέρει. Η συμβολή των βιβλιοθηκών αυτών δεν περιορίζεται μόνο στα θέματα της υλικοτεχνικής υποδομής και της δωρεάν πρόσβασης στο διαδίκτυο, αλλά ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος αντιμετώπισης των πληροφοριακών αναγκών των χρηστών. Επιπλέον περιγράφεται συνοπτικά το πρόγραμμα του ιδρύματος Bill & Melinda Gates που χρηματοδοτεί βιβλιοθήκες να αποκτήσουν την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή με τελικό σκοπό τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Συμπεράσματα: Η εργασία αυτή παρουσιάζει το φαινόμενο του ψηφιακού αποκλεισμού που οι επιπτώσεις του αποκλείουν ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας από τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Οι βιβλιοθήκες (ακαδημαϊκές, λαϊκές) έχουν τη δυνατότητα να αποτελέσουν τους κύριους φορείς για την εξοικείωση των χρηστών τους με τη χρήση του Διαδικτύου, μέσα από συγκεκριμένες υπηρεσίες που εντάσσονται σε νέο σχεδιασμό για την ευρύτερη πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφορία. Οι προτεινόμενες υπηρεσίες μπορούν να εφαρμοστούν από την πλειοψηφία των ελληνικών βιβλιοθηκών. Η παρουσίαση των παραδειγμάτων στηρίζεται σε στατιστικά δεδομένα και σε επιτόπια έρευνα των βιβλιοθηκών. Η εργασία ελπίζει να συμβάλλει στον εμπλουτισμό της σχεδόν ανύπαρκτης ελληνικής βιβλιογραφίας για τη σχέση των βιβλιοθηκών με το ψηφιακό αποκλεισμό