Μοντέλα και κριτήρια αξιολόγησης συλλογών ηλεκτρονικών τεκμηρίων

Abstract

Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες αποτελούν ένα σημαντικό μέρος των ηλεκτρονικών πηγών που καλύπτουν τις διαρκώς κλιμακούμενες πληροφοριακές ανάγκες των χρηστών διαφόρων κοινοτήτων. Αποτελούν ένα σημείο αναφοράς στον σύγχρονο κόσμο της πληροφόρησης, αφού οι επενδύσεις σε οικονομικό επίπεδο είναι υψηλές, τόσο για την ανάπτυξη τους, όσο και για την απόκτηση πρόσβασης στο περιεχόμενο που παρέχουν. Ως πληροφοριακά συστήματα οι ψηφιακές βιβλιοθήκες διακρίνονται από σύνθετες φάσεις ανάπτυξης και στο πλαίσιο αυτό η αξιολόγηση κρίνεται ένα σημαντικό στοιχείο βελτίωσης και προσαρμογής. Η χρηστοκεντρική θεώρηση της αξιολόγησης έχει κερδίσει σημαντικό έδαφος τα τελευταία χρόνια ισοσκελίζοντας τη διαφορά με τις συστημοκεντρικές προσεγγίσεις της. Οι χρηστοκεντρικές αυτές θεωρήσεις όχι μόνο τοποθετούν στο επίκεντρο των βελτιώσεων τα οφέλη του χρήστη για την επαύξηση των θετικών στοιχείων της διάδρασης του με τις ψηφιακές βιβλιοθήκες, αλλά ενημερώνονται από τα χαρακτηριστικά του, ούτως ώστε η ενημέρωση και η επέμβαση στη λειτουργία τους να είναι ουσιαστική. Στη παρούσα διδακτορική διατριβή παρουσιάζεται η προσπάθεια ανάπτυξης ενός χρηστοκεντρικού μοντέλου αξιολόγησης των συστημάτων πληροφόρησης των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Έχοντας ως σημείο αφετηρίας τις ανάγκες για την κάλυψη πολλών διαφορετικών αντικειμένων που επιβάλλονται από τη διεπιστημονικότητα του χώρου, την πολυπλοκότητα, τόσο των συστημάτων, όσο και του περιβάλλοντος, και την οικοδόμηση του σε γνωρίσματα των χρηστών, το μοντέλο αυτό εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της ευελιξίας, της ευρύτητας και της αξιοποίησης των ιδιοτήτων των χρηστών. Στο επίκεντρο του βρίσκονται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τριών κυρίων φορέων και πιο συγκεκριμένα του περιεχομένου, του συστήματος και του χρήστη. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές στηρίζονται σε άξονες που περιγράφουν τα χαρακτηριστικά της χρησιμότητας, της χρηστικότητας και της απόδοσης. Μέσα από δύο πιλοτικές μελέτες γίνεται προσπάθεια εφαρμογής του μοντέλου και επαλήθευσης τόσο γενικών, όσο και ειδικότερων υποθέσεων. Ένα κεντρικό ερώτημα που ερευνάται μέσα από τη διατριβή αυτή και το οποίο επιχειρείται να απαντηθεί με σαφήνεια, είναι κατά πόσο η διάδραση στις ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι αποτέλεσμα της συσχέτισης μεταξύ της χρησιμότητας του περιεχομένου και της χρηστικότητας του συστήματος. Ένα ειδικότερο ερώτημα διερεύνα τη σημασία των χαρακτηριστικών που συνιστούν τη χρησιμότητα και την χρηστικότητα στην συγκρότηση μιας ικανοποιητικής διάδρασης. Τα αποτελέσματα της διατριβής περιλαμβάνουν (α) την τυπική συμβολική περιγραφή (με όρους μαθηματικής λογικής) της διαδικασίας αξιολόγησης στο πλαίσιο των ψηφιακών βιβλιοθηκών, αλλά και ειδικότερα της αξιολόγησης της διάδρασης στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, (β) τη συγκρότηση του μοντέλου και την πρόταση των κυριοτέρων χαρακτηριστικών της χρησιμότητας, της χρηστικότητας και της απόδοσης, (γ) τα συμπεράσματα που έχουν προκύψει κατά την εφαρμογή του μοντέλου σε δύο πειραματικές διαδικασίες, και (δ) με την τυπική συμβολική περιγραφή της αξιολόγησης ενός μοντέλου αξιολόγησης.