Συνεργασίες επιστημονικών βιβλιοθηκών σε ψηφιακό περιβάλλον: μια συστημική προσέγγιση της ελληνικής πραγματικότητας

Abstract

Η διατριβή επικεντρώνεται στο πεδίο συνεργασιών των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στο περιβάλλον της δικτυακής, ψηφιακής επιστημονικής πληροφόρησης. Αποσκοπεί στη δημιουργία του βασικού νοητικού υποδείγματος (conceptual modef) ενός «Συστήματος Συνεργασίας Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών». Η έρευνα αντιμετωπίζει μια ρευστή κατάσταση, στην οποία η θέση των βιβλιοθηκών μπορεί να εκληφθεί ως προβληματική ή επιδεχόμενη βελτιώσεων, όπου όμως τα χαρακτηριστικά των βελτιώσεων ή λύσεων δεν είναι γνωστά ή προκαθορισμένα. Η περιπλοκότητα (complexity) των σχέσεων μεταξύ των παραγόντων που δημιουργούν, επηρεάζουν, υφίστανται, ή «κατέχουν» το πρόβλημα, ο υψηλός βαθμός αβεβαιότητας λόγω του μεταβατικού χαρακτήρα της τεχνολογικής περιόδου που διανύεται και των ασυνεχειών που προκαλεί, υπαγόρευσαν την αξιοποίηση μεθοδολογικών εργαλείων της συστημικής σκέψης (systems thinking). Οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και τα κοινοπρακτικό σχήματα συνεργασίας τους θεωρήθηκαν ανοιχτά συστήματα ένσκοπων ανθρώπινων δράσεων που αλληλεπιδρούν με τα υποσυστήματα του περιβάλλοντος. Οι διάφοροι παράγοντες και οι μεταξύ τους σχέσεις εξετάστηκαν ως αλληλεπιδρόντα υποσυστήματα ευρύτερων συστημάτων και όχι αποσπασματικά ως μέρη (pa/ts) ενός συνόλου (whole). Η έρευνα οργανώθηκε με βάση τον έλεγχο ισχύος τριών υποθέσεων εργασίας: Πρώτη υπόθεση εργασίας: Οι φυσικές και τεχνικές ιδιότητες της ψηφιακής πληροφορίας στο περιβάλλον της δικτυακής αγοράς δημιουργούν νέα δεδομένα στις διαδικασίες παραγωγής, αναπαραγωγής και διάθεσης των πληροφοριακών προϊόντων και υπηρεσιών. Τα δεδομένα αυτά αναδύουν νέες συνθήκες οικονομικής πρακτικής και συμπεριφοράς των συναλλασσομένων, οι οποίες διαφέρουν ουσιωδώς από εκείνες των προηγούμενων τεχνολογικών περιόδων της έντυπης πληροφορίας. Οι συνθήκες αυτές επιτρέπουν ή/και επιβάλλουν τη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων με τη μορφή κοινοπραξιών βιβλιοθηκών. Δεύτερη υπόθεση εργασίας: Ιστορικό, το επίπεδο ανάπτυξης των εκάστοτε διαθέσιμων τεχνολογιών πληροφόρησης προσδιορίζει τις αντίστοιχες σχέσεις συνεργασίας και αλληλεξάρτησης μεταξύ των βιβλιοθηκών και κατ' επέκταση την ποιότητα και το είδος των παρεχόμενων υπηρεσιών. Τρίτη υπόθεση εργασίας: Από τα συνεργατικά αυτά σχήματα παράγονται ολότητες (hokons), οι οποίες αλληλεπιδρούν με τις εσωτερικές συνιστώσες και το εξωτερικό περιβάλλον, δημιουργούν υψηλότερα, σε όρους συστημικής σκέψης, επίπεδα σχέσεων ιεραρχίας και εμφανίζουν ιδιότητες και αναδυόμενα χαρακτηριστικά πρόσθετα και διαφορετικά από αυτά των βιβλιοθηκών-συσπχπκών μερών της ολότητας. Ο έλεγχος ισχύος των τριών υποθέσεων εργασίας καταλήγει στην τελική πρόταση, η οποία συνίσταται στο ότι: Η δημιουργία και οργάνωση εργαλείων, μηχανισμών και θεσμών που αντιστοιχούν στα επίπεδα ιεραρχίας της ολότητας είναι αναγκαία συνθήκη για την αποτελεσματική οικονομική και τεχνική διαχείριση (της αλλαγής) από πλευράς βιβλιοθηκών-συστατικών της ολότητας, Η πρώτη υπόθεση εργασίας οδήγησε στην ανίχνευση και αναλυτική εξέταση των ιδιαίτερων και μοναδικών ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν την πληροφορία ως άυλο αγαθό. Η διερεύνηση εντάχθηκε στο ευρύτερο πλαίσιο ανάπτυξης του τριτογενούς τομέα της οικονομίας και συνδέθηκε με την αυξανόμενη περιπλοκότητα των οικονομιών, τις απαιτήσεις για διαχείριση πληροφοριών, τη γενικευμένη ζήτηση για Τεχνολογίες Πληροφόρησης και την άνευ προηγουμένου ανάπτυξη του κλάδου των ηλεκτρονικών, ως της κατ' εξοχήν τεχνολογίας αναπαράστασης και επεξεργασίας πληροφοριών. Η αλληλεξάρτηση του κόστους παραγωγής και του όγκου παραγωγής των προϊόντων των Τεχνολογιών Πληροφόρησης οδήγησε στη διερεύνηση και των δύο πλευρών της αγοράς. Από την πλευρά της ζήτησης διερευνήθηκαν τα χαρακτηριστικά που έχουν προκαλέσει την αύξηση των απαιτήσεων σε διαχείριση πληροφοριών, στο σύστημα ανάπτυξης της σύγχρονης βιομηχανικής οικονομίας. Από την πλευρά της προσφοράς διερευνήθηκαν οι τρόποι με τους οποίους το κόστος των συστατικών των Τεχνολογιών Πληροφόρησης διαφοροποιείται με τις ζητούμενες ποσότητες…