Η χαρτογράφηση του τοπίου των πνευματικών δικαιωμάτων του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος ως μέσο για την ενίσχυση της πρόσβασης στη γνώση: η Υπηρεσία HEAL-Legal και η λειτουργία της

Abstract

Βασική αποστολή μιας ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης είναι η υποστήριξη της ερευνητικής και εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσα από την παροχή πόρων, εκπαιδευτικών και ερευνητικών, οι οποίοι αποσκοπούν στην εκπλήρωση των στόχων του ακαδημαϊκού ιδρύματος και στην ικανοποίηση των αναγκών της ακαδημαϊκής κοινότητας. Κεντρικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία διαδρα- ματίζει η τεκμηρίωση. Οι βιβλιοθήκες αποτυπώνουν τον χάρτη της γνώσης, αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν και ως θεσμός που καταγράφει και τεκμηριώνει την κατάσταση στα πνευματικά δικαιώματα του γνωσιακού αποτυπώματος μιας χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι βιβλιοθήκες καλούνται να διαχειριστούν, να δημιουργήσουν, αλλά και να δώσουν πρόσβαση σε υλικό που προ- στατεύεται από πνευματικά δικαιώματα ή αποτελεί κοινό κτήμα. Αυτή η διαδικασία αποτελεί μια ιδιαίτερη πρόκληση για τους βιβλιοθηκονόμους που εργάζονται σε ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, προκειμένου να κατανοήσουν, να διαχειριστούν αλλά και να εκπαιδεύσουν τους χρήστες σε ζητήματα προσδιορισμού του τι είναι κοινό κτήμα και τι προστατεύεται από δικαιώματα πνευ- ματικής ιδιοκτησίας, σε θέματα διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων, της εκκαθάρισής τους, σε ζητήματα των αδειοδο- τήσεων, στο ανοικτό περιεχόμενο κ.λπ. Όπως αναλύεται και στο παρόν άρθρο, ελάχιστες ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες παρέχουν σχετική πληροφόρηση στους χρήστες και στο προσωπικό τους και αυτή η κατάσταση αποτυπώνεται τόσο στις ιστο- σελίδες τους όσο και στις μεμονωμένες προσπάθειες επιμόρφωσης και ενημέρωσης για τα θέματα αυτά. Για τον λόγο αυτόν, ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, στο πλαίσιο της Ψηφιακής Σύγκλισης (Πρόταση 21.1 – Δράση 9.12.) ανέ- λαβε τη δημιουργία μιας νομικής συμβουλευτικής υπηρεσίας, με την ονομασία HEAL–Legal, η οποία να απευθύνεται σε όλα τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα. Τα βασικά υποέργα της υπηρεσίας αυτής, τα οποία θα παρουσιαστούν συνοπτικά σε αυτό το άρθρο είναι: η δημιουργία ενός δικτυακού τόπου για την προσφορά υπηρεσιών πληροφόρησης, ο οποίος ουσιαστικά ενσωματώνει έναν οδηγό για τη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων και τη διαμόρφωση συμβάσεων αδειοδότησης και πρότυπων δι- αδικασιών διαχείρισης ψηφιακού περιεχομένου, η ενημέρωση και εκπαίδευση σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, η ανάπτυξη μονάδας e-helpdesk (και σχετικής γνωσιακής βάσης δεδομένων), η οποία απαντά σε ερωτήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, η παροχή σεμιναρίων εκπαίδευσης σε πραγματικό χρόνο, για βιβλιοθηκονόμους, αναφορικά με ζητήματα εκκαθάρισης και διαχείρισης της πνευματικής ιδιοκτησίας, η ανάπτυξη και προσφορά ενός συστήματος ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης για σχετικά θέματα, και, τέλος, η διαμόρφωση προτάσεων για νομοθετικές και διοικητικές ρυθμίσεις με στόχο την ορθότερη και αποτελε- σματικότερη αντιμετώπιση του ζητήματος της διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων. Με τον τρόπο αυτόν, οι βιβλιοθήκες συμμετέχουν ενεργά στη χαρτογράφηση τόσο των πνευματικών δημιουργημάτων και της γνωσιακής παραγωγής, όσο και των κοινών κτημάτων της πνευματικής δημιουργίας. Το HEAL-Legal διαδραματίζει έναν κομβικό ρόλο στη διαδικασία αυτήν, ενισχύοντας τις σχετικές δράσεις τεκμηρίωσης και συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ενίσχυση της πρόσβασης στη γνώση.